Leeds Üniversitesi
Leeds Üniversitesi’nden akademisyenler, Jüpiter’in meşhur ‘çizgilerinin’ arkasında yatan ve uzun vakittir merak edilen gizemin yanıtını bulmuş olabilecekleri görüşünde.
Gezegenin fotoğrafları, meşhur Büyük Kırmızı Nokta’nın yanı sıra renkli nesilleriyle da bilinir. Ancak bu jenerasyonların çoğunlukla hareket ettiği ve değiştiği görülür. Bu, bilim insanlarının şu ana dek açıklayamadığı bir durumdu. Şimdiyse, İngiltere’nin Leeds Üniversitesi Matematik Fakültesi’nden Dr. Kumiko Hori ve Prof. Chris Jones, Jüpiter’in sahip olduğu manyetik alana dair yeni bilgiler sağlayan NASA’ya bağlı Juno misyonunun imkanlı kıldığı yeni bir keşif sayesinde, bu gizeme karşılık bulmuş olabileceklerine inanıyor.
YANIT DERİNLERDE YATIYOR: SEBEP MANYETİK DALGALAR MI?
Konuya ait açıklama yapan Prof. Jones, “Şayet Jüpiter’e bir teleskopla bakarsanız, ekvatorun etrafında enlem çizgileri boyunca uzanan nesilleri görürsünüz. Ortaya çıkan koyu ve açık renkli jenerasyonlar vardı ve biraz daha yakından baktığınıza, fevkalâde derecede güçlü doğu ve batı rüzgarlarının taşıdığı bulutların etrafta gezindiğini görebilirsiniz” dedi.
“Ekvator yakınlarında rüzgar doğuya hakikat eser, ancak enlemi kuzey yahut güneye gerçek biraz değişince batıya gerçek yol alır” bilgisini de paylaşan Jones, “Ardından, biraz daha uzaklaştığınızda tekrar doğuya gerçek ilerler. Doğuya ve batıya gerçek değişen bu rüzgâr modeli, Dünya’daki hava şartlarından ziyadesiyle farklıdır” tabirlerini kullandı.
Prof. Jones’a göre, “Her dört yahut beş yılda bir gidişat değişir. Kemerlerin renkleri değişkendir. Kimi vakit baştan sona hava sistemi çılgına döndüğünde global çaptaki karışıklıklara şahit olursunuz. Bunun altında yatan sebep ise bilinmezdi.”
Bilim insanları, Jüpiter’in değişken imajının bir sebepten dolayı gaz devinin yüzeyinin yaklaşık 50 kilometre altında gerçekleşen kızılötesi varyasyonlarla alakalı olduğunu bir müddettir biliyor. Bu son araştırma ise bu varyasyonların gezegenin derinlerinde manyetik alanın ürettiği dalgalardan kaynaklanabileceğini ortaya koydu.
‘DÖNGÜLERİ HESAPLADIĞIMIZDA HEYECAN VERİCİ BİR ŞEY GÖRDÜK’
Araştırma grubu, NASA’nın 2016’dan bu yana Jüpiter’in yörüngesinde dönen Juno isimli uydusu tarafından sağlanan dataları kullanarak gezegenin manyetik alanında gerçekleşen değişimleri takip ederek çeşitli hesaplamalar yapabildi.
Prof. Jones, “‘Burulma osilasyonu’ denilen gezegen kaynaklı bir manyetik alanda dalgalı hareketlere şahit olmak mümkün” diyerek, “Heyecan verici olan konu ise bu burulma salınımlarının gerçekleşme döngülerini hesapladığımızda, Jüpiter’deki kızılötesi radyasyonda şahit olduğumuz döngülere karşılık gelmesi” açıklamasını yaptı.
Juno’nun inanılmaz derecede uzun ömürlü olması, Jüpiter’in çok radyasyonlu ortamında sondanın başta planlanandan çok daha uzun müddet yörüngede dönmesini sağladı. Bu, Leeds Üniversitesi araştırmacılarının müşahedeleri açısından çok daha yararlı olacak formda, çok daha uzun bir müddet boyunca manyetik alan dataları toplamasını mümkün kıldı.
BİLİM İNSANLARI DALGALARI VE SALINIMLARI TAKİP ETTİ
Bilim insanları birkaç yıl boyunca manyetik alanları gözlemleyerek oluşan dalgaları ve salınımlarını takip edebildi; hatta ‘Jüpiter’deki Büyük Mavi Nokta’ ismi verilen makul bir manyetik alan bölgesini de izleyebildi. Bu nokta, doğuya gerçek ilerliyordu; bununla birlikte, elde edilen en yeni datalar hareketinin yavaşladığını ortaya koydu.
Bu durum, Juno grubunun, bunun bir salınımın başlangıcı olduğunu, hareketin zıt tarafa dönüp batıya ilerlemeden evvel yavaşladığını düşünmesine neden oldu.
Söz konusu çalışmaya, Japonya’nın Kobe Üniversitesi’nde yeni bir misyona başlamadan evvel Leeds Üniversitesi’nde Prof. Jones ile birlikte çalışan Dr. Hori, Leeds’ten Prof. Steve Tobias, Leicester Üniversitesi’nden Prof. Leigh Fletcher ve İspanya’daki Universidad del País Vasco’dan Dr. Arrate Antuñano liderlik etti.
‘ALTMIŞ YILLIK BİR EFORUN ESERİ’
Gezegenin havasının yanı sıra yüzeyde olan olaylarla ilgilenen ve ayrıyeten derin iç kısım üzerinde çalışan bilim insanları, Jüpiter’in değişen nesil ve sınırlarına dair uzun vakittir süren gizemi aydınlatacak bir açıklamaya ulaştıklarını ve Jüpiter’le ilgili araştırmaların en büyük iki alanı ortasındaki eksik ilişkiyi tamamladıklarını gördü.
Dr. Kumiko Hori, “Özellikle de burulma salınımının, büyük ihtimalle karmaşık dinamikleri ve bulut / aerosol yansımalarını yansıtan gözlemlenmiş kızılötesi varyasyonu tam olarak nasıl oluşturduğuna dair bilinmezler ve sorular var. Bunların daha fazla araştırılması gerekiyor. Yeniden de, umarım tıpkı sismolojinin Dünya için ve heliosismolojinin Güneş için yaptığı üzere, yayınladığımız makale de Jüpiter’in gözlerden uzak derinliklerini araştırmak için bir pencere aralayabilir” açıklamasında bulundu.
Prof. Jones açısından ise bu keşif, Jüpiter için ömür uzunluğu süren bir tutkunun doruğunu teşkil etti. Jones, “NASA’nın en sonunda Jüpiter’in manyetik alanına detaylı biçimde bakmayı başarmasından dolayı inanılmaz sevinçliyim. Jüpiter’i çok uzun vakittir inceliyorum; daha çocukken Jüpiter’in yüzeyinin altında nelerin olduğuyla ilgilenmeye başladım ve bu, 60 yıllık bir eforun eseri” tabirlerini kullandı.
Yazının yepyenisi Phys.org sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)